Sensorische dempers

Hieronder lees je over de verschillende “schokdempers” of “sensorische dempers” die ik voor mijn overgevoelige zintuigen gebruik en hoe ik ze gebruik. Als je autisme hebt, of overgevoelig bent als mens, kom je daar meestal al vroeg achter en ga je vanzelf in gedrag compenseren om hier toch mee te kunnen leven.
Naast deze gedragscompensatie gaat de overgevoelige mens ook vaak op zoek naar tools om de sensorische overgevoeligheid mee te compenseren. Dit zijn mijn tools, gerangschikt per zintuig.
Ook vertel ik hoe ik prikkels in het algemeen ervaar. Niet elk zintuig is overgevoelig. Bij mensen met autisme is dat vaak heel persoonlijk. Op sommige gebieden voelen zij heel veel en op anderen minder of zelfs niets.

Zien

Zonnebril Zodra de zon zich ook maar een beetje laat zien, zet ik een zonnebril op als ik naar buiten ga. Ook met (licht) grijs weer zou ik het liefst mijn zonnebril op zetten. Soms doe ik dat niet uit sociaal normatieve overwegingen (als je er een muts bij draagt in de winter denken mensen dat je net terug komt van skivakantie of een BN’er undercover bent). Driekwart van het jaar draag ik hem dus. Bovendien heb ik er nog een reserve. Ik gebruik goedkope zonnebrillen met lichtgekleurde glazen en geïntegreerde nose pads zodat hij niet blijft steken in mijn haar of er kwetsbare onderdeeltjes zijn die snel sneuvelen. Donkere glazen zijn niet prettig, want zonnebrillen met donkere glazen zijn alleen bedoelt voor hoog zomer.

Klep pet Alleen voor de momenten dat ik echt overspannen ben en de lichten om mij heen te hard binnenkomen. Een zonnebril is dan niet genoeg, want daarbij komt licht van boven nog binnen. Toen ik eens in overspannen staat een klus voor mijn bedrijf moest doen, heb ik die maanden vaak met een pet op gewerkt/wandelt.

Zwarte wintersport haarband Deze gebruik ik als slaapmasker, omdat de gordijnen niet duister-makend zijn. Bovendien is het voordeel van een wintersport haarband dat  de oren extra afgedekt worden door dit model. Zo hoef ik niet helemaal onder de dekens te liggen met mijn hoofd om mijn oren prikkelvrij te krijgen (hoewel ik dit uit gewoonte meestal wel doe). Vooral als het te warm wordt voor dikke dekens schermt deze haarband je oren nog prettig af. Suède is een erg fijne en zachte stof hiervoor. Te vinden bij de meeste (winter) sportzaken.

Horen

Oordoppen, zonder slaap ik niet. Ook handig om de concentratie te bevorderen tijdens het schrijven van een blog. Er zijn vele soorten. De geel/oranje wegwerp doppen irriteren mijn oren als ik ze te lang draag. De groene zachtere variant is beter. Je kunt ook was gebruiken, watten, bedrijfsoordoppen of speciaal oordoppen voor jou oren op maat laten maken. Maar daar heb ik geen ervaring mee.

Headphones Als ik naar buiten ga en het is spitsuur of druk, of ik ben al overprikkelt, dan draag ik wel eens on-ear headphones. Voor de sier sluit ik het snoertje toch op mijn mp3 speler aan, maar niet altijd luister ik naar muziek. Dan zijn het gewoon geluidsdempers, om in meer rust richting het park te lopen. Daar zet ik ze dan af, om van de vogelgeluiden te genieten en ze te kunnen traceren.
Nu is er dus en verschil met on-ear headphones en over-ear headphones. Mijn vriendin draagt namelijk liever over-ear headphones omdat deze niet op je oren drukken. Zij gebruikt ze niet zoals ik dat doe, om naar buiten te gaan, maar geniet meer van muziek als deze in goede geluidskwaliteit door de wat duurdere headphones speelt. Ik hou meer van “vrij” geluid, dat door de ruimte schalt.
Belangrijk is het nog even te melden dat ik de headphones niet of nauwelijks op de fiets draag, maar alleen als ik wandel, anders wordt het veel te gevaarlijk.
Verder hebben sommige over-ear headphones nog een andere belangrijke functie, namelijk noise cancelling. Mijn broertje (it’s all in the family…) gebruikt dit soort koptelefoons graag als hij van en naar zijn werk reist, met het openbaar vervoer. Noise cancelling is een techniek waarbij al het omgevingsgeluid, dat je normaal gesproken nog op de achtergrond hoort als je een koptelefoon draagt, wordt geblokkeerd. Een vernuftig systeem, van sensoren vangen de geluidsgolven die van buitenaf komen op en neutraliseren deze met precieze contra geluidsgolven, waardoor er dus niets overblijft. Zelfs in de drukste treincoupé met schreeuwende scholieren hoor je dus vrijwel niets met je noise cancelling headphones op. Ga het maar eens proberen met de demo set bij de Mediamarkt, als je de overdonderende visuele stimuli in die winkel überhaupt overleeft.
Wat ik een nadeel vind van noise cancelling, is dat het mij wat elektrische onrust geeft bij de oren, als ik geen muziek speel. De elektriciteit is natuurlijk nog steeds bij je oren aan het werk, om de inkomende geluidsgolven te cancellen. Er is dus altijd een hoge ruis van elektriciteit te horen en dat maakt mij ook onrustig, hoewel het altijd beter is dan een coupe vol schreeuwende scholieren.

Huis Het grootste deel van de dag breng ik door in mijn stille huis, waar de geluiden mij niet om de oren vliegen en de prikkels door mijzelf gedirigeerd worden. Mijn huis in mijn rustbaken, mijn grootste schokdemper van allemaal. Gordijnen afstelbaar tegen het licht, warme kachel, geen buren, geen inkijkramen, slechts wat geroezemoes van de straat. Het is de plek waar ik het meeste mijzelf kan zijn. Waar niemand mij vreemd aankijkt als ik gekke gezichten trek, omdat ik in een innerlijk dialoog verwikkeld raak, of een dag lang onder de dekens lig, omdat een buitendeurse bezigheid mij over mijn toeren heeft gebracht. De plek die ik tot in de puntjes inricht op mij eigen behoefte en daarna nog duizendmaal finetune. De plek waar ik obsessief lang bezig mag zijn met de dingen die mij belangrijk lijken zonder gestoord te worden. De plek van vreemde hobby’s en nog vreemdere knutselwerkjes. Waar ik dingen uitstal die ik mooi vind, maar waar anderen meewarig naar kijken. ‘Waarom heb je een boomstam met een halve goudgespoten ventilatorkap op je keukenblok staan?’
Omdat ik dat mooi vind.

Ruiken

Waarom dragen we in Nederland geen mondkapjes zoals in China? Dat zou zo veel gezonder zijn voor onze longen in dit luchtvervuilde land. Bovendien blijft het puntje van je neus dan lekker warm in de winter en ruik je dat stinkende verkeer niet. Ook is gezichtsbescherming prettig om je een beetje terug te kunnen trekken in jezelf al je bijvoorbeeld in het drukke openbaar vervoer zit. Zoals een dikke sjaal over je neus trekken.
Geuren zijn heerlijk en kunnen bij iedereen sterke associaties opwekken. Zo rook ik jaren later eens de parfum van een meisje waar ik verliefd op was geweest. Nog uren lang werd ik overvallen door een fijn gevoel van nostalgie. Of die keer dat ik gestopt was met roken, en in het voorjaar langs een moestuinen complex liep. Door de wind die mijn richting op waaide, rook in een heel geurenpalet aan moestuin groentes, kruiden en bloemen. Ook de zware geur van de eerste bloesem in de lente is iets wat ik niet zou willen missen. En daarom ben ik ook wel weer blij dat ik een overgevoelig mens ben, want sommigen onder ons rennen daar dus totaal aan voorbij. Die hebben veel sterkere middelen nodig om eens wat te voelen van het leven, gaan uit met veel drugs. Ik daarentegen krijg al zweethanden en angst van een simpele kop koffie, dus tot drugs hoef ik mij gelukkig nooit te wenden om het leven in zijn volle glorie te ervaren.

Proeven

Juist op het eten zou ik wat meer aandacht moeten vestigen. Ik eet vaak snel en tussendoor. Mindfull eten, zou een beter idee zijn, om het meer te proeven. Te luisteren naar het lijf. Sommige mensen met autisme vinden de texturen van bepaald eten in hun mond verschrikkelijk en krijgen het maar nauwelijks weg.

Kauwgom Tot voor kort kauwde ik hele dagen door op kauwgom. Voor mij was dat een manier om alert te blijven en stress te reguleren. De adem verkoelende mint smaak maakte me snel wakker en het kauwen hield me alert. Stress regulatoren zijn ook een categorie apart bij mensen met autisme. Vaak gebruiken ze een wiebelende beweging of een korte explosie van beweging om de verkramping van de stress die hun lichaam binnen komt tegen te gaan. “Flapperen” is daar een goed voorbeeld van. Als het dan even te veel wordt wapperen met de armen zoals een vogel met zijn vleugels, maar dan kleinere bewegingen, dichter bij het lijf.
Na de laatste overspannenheid ben ik gestopt met kauwgom kauwen. De kaken slijten er bovendien snel van. Op dit moment hoef ik niet meer constant wakker en alert te zijn, om te compenseren voor een leven dat boven mijn kunnen ligt. Gelukkig.

Voelen

Bed/Deken Ik breng een groot deel van mijn tijd door in bed. Niet alleen voor het slapen, maar ook voor lezen, bijkomen van extreme overprikkeling en verdrietig zijn. Of als ik nog niet weet wat voor emotie ik heb, maar wel dat mij iets ernstig in de weg zit, om te zoeken en te denken. De laatste twee bezigheden op bed zijn het verwerken van veel informatie of dagdromen, hoewel ik dagdromen ook lopend doe. Het verwerken van veel informatie bestaat meestal uit het nalopen van de situatie waar ik een paar uur eerder in zat. Ik denk dan na over de conversaties, de sfeer, of er dingen zijn die ik daarbij voel of anders had willen zeggen en wat bepaalde dingen die mensen tegen mij zeiden nog meer zouden kunnen betekenen of wat het zegt over hun.
Bij zware overprikkeling is het essentieel onder dekens te kunnen liggen, dan wordt de stimuli van de huid meteen afgedekt en komen er niet meer prikkels bij. Verder werkt het ook ontspannend om langzaam warmer te worden en weer behaaglijk. Ook de emoties die schuilen achter de gedachtestroom komen dan iets beter tot rust. Het zijn onder dekens, geeft bovendien ook de illusie even helemaal afgesloten te zijn van de wereld in de cocon van de eigen contemplatie.
Wetenschappelijk is nooit ontdekt waarom homo sapiens beter slapen onder een deken. Hier is alleen over gespeculeerd.  

Muts Die draag ik ook vaak als het strikt geen winter is, dan doe ik maar alsof ik een hipster ben of zo iets. Bij winterse temperaturen is fietsen zonder muts onbespreekbaar maar ook in de lente en herfst heb ik hem vooral tijdens het fietsen en lang buiten zijn nog nodig. Dat komt zo, mijn oren doen ontzettend snel pijn van de kou en dan wordt ik duizelig. Die kou is het sterkst achter mijn oren, en trekt voor mijn gevoel helemaal de hersenen in.

Kruik Bij de schokdempers mag de kruik niet ontbreken. Het is een makkelijke manier om sneller op temperatuur te komen, na het buiten zijn of lang stil zitten. Ook ontspant het sneller bij het in slaap vallen.
Hoe zijn eigenlijk al die schokdempers tegen kou te verklaren? We hebben er nu al een heel rijtje van. Dat heeft waarschijnlijk veel te maken met wat stress met het lichaam doet. Mensen die meer stress ervaren, hebben het vaker koud. Dit komt omdat er een mechanisme in werking treed als het lichaam veel stress ervaart. De bloedtoevoer naar de ledematen wordt dan namelijk wat verminderd en de organen krijgen er wat meer van. Vaten in de ledematen vernauwen, om zo min mogelijk warmte af te geven. Daarom hebben nerveuze mensen vaak koude handen en voeten. Door die op te warmen met een kruik en deken of een warme douche, kunnen de vaten en het lichaam weer ontspannen en is de verkramping uit de weg geruimd.

Douchen Sommige dagen vergen het uiterste van mij. Na een lange dag ben ik zo overvoerd dat ik niet meer tevreden terug kijk op mijn prestaties van die dag, maar juist verdrietig wordt om elk klein dingetje dat er mis is gegaan. Ik lijk gefaald te hebben. Mijn hoofd voelt vol en mijn hersenen zijn zo lang overgestimuleerd geweest dat het wel lijkt alsof ze in de frituurpan liggen. Op dat soort momenten is warm water over je heen laten stromen de enige manier om die hoog opgelopen energie te doen neerdalen. Douchen is echter wel slecht voor de huid, want die wordt er dor en droog van.

Medicijnen Helaas kan de hectiek van het leven er voor zorgen dat tools niet meer genoeg zijn om ons te wapenen tegen overmatige stress. Bovendien kunnen hersenen zo sterk beïnvloed worden door blijvende stress dat het de structuur zelf aantast. Volgens hersenwetenschapper Dick Swaab kan hierdoor iemands karakter veranderen. Denk hierbij aan een burn-out of overspannenheid, waarbij het cortisol al zo lang zo hoog is, dat het alles in de war gooit. Dan kan je bijvoorbeeld niet meer slapen, ondanks ernstige vermoeidheid. De hormonen liggen tijdens een burn-out volledig overhoop en zenden allerlei tegenstrijdige signalen uit. Althans zo voelde het voor mij. De slaap die altijd zo vanzelfsprekend kwam, was er ineens niet meer en dan zijn je dagen snel geteld. Als noodgreep slikte ik angstremmers als slaapmiddel, maar daar had ik er al meer van nodig. Vooral de periode van de diagnose deed heel veel met mij en dat was met geen angstremmer meer te bedwelmen. Na enig uitproberen gaf een lichte antipsychoticum met directe afgifte rust.
Het is belangrijk om te benoemen dat de hersenen van mensen met autisme vaak veel gevoeliger zijn. Als ik hoor welke hoeveelheden medicijn mensen uit mijn depressiepraatgroep nemen om onder zijl te raken, duizelt het mij soms. Toch zijn er nadelen aan medicijnen en dat zijn de bijwerkingen. Ook duurt het vaak even voordat je het juiste medicijn vind en dat zijn vaak frustrerende perioden. Ik twijfel nu nog steeds om aan de voorgeschreven antidepressiva kuur te beginnen, het liefst doe ik het zelf en met goede therapie. Bij elk medicijn dat ik slikte had ik namelijk het gevoel dat ik een deel van mijzelf kwijtraakte. Dan was het mijn creativiteit, dan mijn gevoel, dan weer mijn libido. Allemaal dingen die ik ontzettend belangrijk vind voor mijn mens zijn. Ook ben ik bang dat er gewenning ontstaat en mijn hersenen niet meer in staat zullen zijn om zelf bepaalde stoffen aan te maken. Aan de andere kant voelde ik na een jaar pas weer hoe het was om mijzelf van vroeger te zijn, toen die antipsychoticum kuur eenmaal was ingedaald. Medicijnen, ze werken voor iedereen anders en er is geen eenduidig antwoord op te geven.
Als laatste tip: Veel dokters of psychiaters zijn zelf vaak helemaal lyrisch over een bepaald middel. Zo schrijft de een sneller angstremmers voor en de andere antipsychoticum. Van antidepressiva zijn ze allemaal fan, vreemd genoeg. Soms zeggen ze dingen zoals: ‘Aan deze antipsychotica kun je niet verslaafd raken en die levert geen gewenning op,’ terwijl dat dan wel zo is. Luister dus altijd naar je eigen ervaring en gevoel, wat zo iemand ook zegt. Het beste is om een goede vertrouwensband te hebben met een permanente psychiater of specialist. Dat werkt ook het beste voor het placebo effect, dat ieder middel wel een beetje heeft.
Soms is het gewoon even niet anders en is een middel je enige uitweg. Het enige wat ik alleen schrijdend vind in mijn eigen situatie, zijn de lange wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg, waardoor ik dus in een heel jaar nog steeds geen therapie heb kunnen volgen en geen goede psycholoog heb gezien. Ook dit dwingt mij aan de medicijnen, die ik met goede hulp misschien wel helemaal niet (zo veel) nodig had gehad. Medicijnen vind ik altijd een laatste redmiddel. Een redmiddel dat weliswaar gewoon nodig kan zijn, maar niet ten vervanging van goede mensen hulp.

Wiebelen We hebben het er al eerder over gehad onder het kopje “kauwgom”. Veel mensen met autisme gebruiken ritmische beweging om stres te reguleren. Die stress kan bijvoorbeeld ontstaan in een voor die persoon sociaal gespannen situatie, of omdat ie misschien al veel te moe is en toch zijn aandacht er bij met houden. Wat ik vaak doe is als ik met de benen over elkaar zit met de vrije voet wiebelen. Soms is het ook fijn om met het hele been te wiebelen. Er zijn vele varianten, afhankelijk van de zithouding. Een andere tic van mij is overmatig in mijn ogen wrijven als ik moe ben. Wiebelen kan je weer meer in je lijf doen belanden, of helpen de spanning uit concentratie te katalyseren. Bij mensen met autisme wordt dit soort wiebelen door sommige zorgprofessionals zelf aangemoedigd, omdat het stress reduceert.

Welke schokdempers en tools gebruik jij? Of heb je nog tips? Deel ze als je wilt in een reactie hier onder.